Προοίμιο
Μετά την ορκωμοσία, την πανηγυρική (και με την τεχνική και με την πραγματική έννοια του όρου) τελετή για την απόκτηση πτυχίου, ακολουθεί ως απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση της άδειας ασκήσεως του δικηγορικού επαγγέλματος και κάθε νομικού επαγγέλματος εν γένει, η δεκαοκτάμηνη πρακτική άσκηση.
Άσκηση υπομονής περισσότερο και λιγότερο crash test των αποκομισθέντων γνώσεων.
Περισσότερο υποχρεωτικός εθελοντισμός, και λιγότερο μαθητεία.
Περισσότερο άσκηση στην πράξη του πως κολλάμε χαρτόσημα και του σημείου που τοποθετείται η σφραγίδα, και λιγότερο στο πως συντάσσουμε ένα δικόγραφο, στο πως αξιολογούμε νομικά ενδιαφέροντα πραγματικά περιστατικά, στο πως καταστρώνουμε έναν ορθά δομημένο δικανικό συλλογισμό, στο πως αλληλεπιδρούμε με τον κάθε τύπο πελάτη.
Όλα επαφίενται στη βούληση του δικηγόρου – τα καθήκοντα, το ωράριο, η αμοιβή, χωρίς δεσμευτικότητα σε κάποιο κείμενο – στην αγαθή ή υστερόβουλη (πάντως σίγουρα ετερόνομη) προαίρεση κάποιου άλλου, χωρίς την κατοχυρωμένη αξιοπρέπεια που προσιδιάζει σε ένα λειτούργημα και χωρίς τους γενικούς όρους συναλλαγών που προσιδιάζουν σε ένα επάγγελμα της αγοράς, της «πιάτσας».
Υπό αυτές τις συνθήκες ανασφάλειας και επισφάλειας, ιδιαίτερα για τη νέα γενιά, ερχόμαστε συχνά αντιμέτωποι με αγγελίες δικηγορικών γραφείων που απαιτούν έναν εξαιρετικά ανταγωνιστικό έως και εξωπραγματικό φάκελο προσόντων από τον υποψήφιο ασκούμενο με αντάλλαγμα εξοντωτικά και ευέλικτα εις βάρος του ασκουμένου ωράρια εργασίας και αμοιβή από πενιχρή (στην καλύτερη των περιπτώσεων) έως συμβολική ή ανύπαρκτη, την ίδια ώρα που τρέχουν αλύπητα και ανεξαίρετα οι ασφαλιστικές του υποχρεώσεις προς το ασφαλιστικό ταμείο υγείας δικηγόρων. Το προαναφερθέν κλίμα εργασιακού μεσαίωνα και ισχυρού κλονισμού της ψυχολογίας και της αξιοπρέπειας νέων επιστημόνων επιτείνουν και τραγελαφικές νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως η –ευτυχώς- καταργηθείσα ρύθμιση που τιμωρούσε τον ασκούμενο που ψάχνει γραφείο για να διεκπεραιώσει την κατά το νόμο υποχρεωτική άσκηση (!) θεωρώντάς τον τεκμήριο για τη φορολογητέα ύλη του δικηγόρου που θα τον απασχολούσε, και η μέχρι πρότεινος ισχύουσα πρόβλεψη περί «υποχρεωτικής εγγραφής στα Μητρώα Ασκουμένων των Δικηγορικών Συλλόγων εντός 6 μηνών από τη λήψη του πτυχίου Νομικής», όπου τυχόν καθυστέρηση από πλευράς του ενδιαφερόμενου αποφοίτου συνεπαγόταν την εξέταση της αίτησής του από πειθαρχικό (!) συμβούλιο.
Δυστυχώς, η άνευ όρων υποταγή στις σημερινές αναξιοπρεπείς συνθήκες, κάτω από τις οποίες διεξάγεται το 18μηνο της πρακτικής άσκησης, με το πρόταγμα ότι «είναι δύσκολες οι εποχές, πάλι καλά να λες που έχεις και μια δουλίτσα» δεν έχει βρει τον κατάλληλο αντίλογο, με δημιουργικό και όχι απλώς καταγγελτικό λόγο, προς μια ρεαλιστική, ριζοσπαστική κι όχι μια μαξιμαλιστική, ουτοπική κατεύθυνση… Προτάσεις όπως «ελάχιστη αμοιβή για ασκούμενους της τάξης των 400, 500, 700 κ.τ.λ. ευρώ» δεν βοηθούν καθόλου στη σημερινή συγκυρία και δεν είναι κάτι παραπάνω από soft law ευχολόγια. Η αφέλεια των συγκεκριμένων προτάσεων, οι οποίες διατυπώνονται, θεωρητικά, προς όφελος των ασκουμένων έγκειται στο ότι υιοθετεί άκριτα την έννοια της ταξικής πάλης, βάζοντας στην πλευρά των «καλών» προλετάριων τον ασκούμενο και στην πλευρά της «κακιάς» αστικής τάξης το δικηγόρο ή τον πελάτη. Η συγκεκριμένη, μαρξιστικής έμπνευσης, ανάγνωση της σημερινής, εξαιρετικά δυσμενούς, κατάστασης δεν βοηθά, όμως, σχεδόν καθόλου σε μια εποχή που η συντριπτική πλειοψηφία των δικηγόρων (ενός εξαιρετικά κορεσμένου επαγγέλματος) μαστίζεται από τη συναλλαγή με κακοπληρωτές πελάτες και που η συντριπτική πλειοψηφία των πελατών ως θύματα της ανθρωπιστικής κρίσης (απολυμένοι ή απλήρωτοι για μήνες εργαζόμενοι, πτωχευμένοι μικροί ή μεσαίοι επιχειρηματίες, υπερχρεωμένα νοικοκυριά κ.τ.λ.), δεν διαθέτουν ούτε καν τα «προς το ζην», πόσο μάλλον επαρκή κεφάλαια για την καταβολή μέχρι και της προβλεπόμενης στο Νόμο ελάχιστης δικηγορικής αμοιβής.
Ενόψει των παραπάνω προβληματισμών, θα ήταν οικονομικά επωφελής στη βάση μιας win-win κατάστασης για δικηγόρο και ασκούμενο, και το κυριότερο πολύ πιο ουσιαστική, σε σχέση με τη σημερινή γραφειοκρατική, αρτηριοσκληρωτική, διεκπεραιωτική διαδικασία, μια ριζικά διαφοροποιημένη πρακτική άσκηση προς την ακόλουθη κατεύθυνση:
- Η Άσκηση ως προϋπόθεση για τη λήψη πτυχίου Νομικής – Άμεση σύνδεση του πτυχίου Νομικής με επαγγελματικά δικαιώματα:
Η πρακτική άσκηση, κατά την ταπεινή μας γνώμη, θα ήταν ευεργετικό να ενσωματωθεί στην ακαδημαϊκή διαδικασία, φέρνοντας το πανεπιστήμιο σε επαφή με την κοινωνία και την αγορά εργασίας, φέρνοντας τη θεωρία σε αρμονική συμπόρευση με την πράξη. Επομένως, η πρακτική άσκηση θα ήταν εξαιρετικά ωφέλιμο και για το φοιτητή-ασκούμενο και για το πανεπιστήμιο και για το δικηγορικό κλάδο, αν έπαυε να αποτελεί απαραίτητη τυπική προϋπόθεση για την άδεια κτήσεως επαγγέλματος (μετά από 18 μήνες εικονικής ή ενεργού, αλλά χωρίς ιδιαίτερο αντίκρισμα, άσκησης, με τον ασκούμενο να έχει ξεχάσει σχεδόν τα πάντα από όσα έμαθε στα ακαδημαϊκά έδρανα και να κάνει ένα πασάλειμμα για να επιτύχει στις έτσι κι αλλιώς τυπικές εξετάσεις των δικηγορικών συλλόγων, στις οποίες δεν αποτυγχάνει κανείς). Αντί για προϋπόθεση της κτήσης άδειας ασκήσεως επαγγέλματος, θα ήταν προτιμότερο να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη λήψη πτυχίου, το οποίο θα συνδέεται αναπόσπαστα με επαγγελματικά δικαιώματα, με την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος.
- Τόπος:
Η άσκηση μπορεί να πραγματοποιηθεί οπουδήποτε, είτε στον τόπο όπου ο ασκούμενος πραγματοποιούσε ήδη τις νομικές σπουδές του (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κομοτηνή), είτε στον τόπο γέννησης, είτε στον τόπο διαμονής, είτε οπουδήποτε στη χώρα, χωρίς να δεσμεύει τη μελλοντική εγγραφή του ασκούμενου με status δικηγόρου πλέον στον εκάστοτε δικηγορικό σύλλογο της χώρας. Σε κάθε περίπτωση, ο ασκούμενος θα εγγράφεται υποχρεωτικά στο Μητρώο Ασκουμένων ενός Δικηγορικού Συλλόγου, αυτού της επιλογής του (είτε συμπίπτει με τον τόπο πραγματοποίησης των σπουδών του είτε όχι), και ως μέλος του Συλλόγου αυτού θα δεσμεύεται από και θα τηρεί τις αποφάσεις και τις διαδικασίες που λαμβάνονται από τον εν λόγω Σύλλογο.
- Διάρκεια:
Ο σημερινός υποχρεωτικός χρόνος της πρακτικής άσκησης (18 μήνες) είναι εξωφρενικά μεγάλος, σε συνάρτηση με το περιεχόμενο και το σκοπό που υπηρετεί, αλλά και με τη σημαντική μείωση της δικηγορικής ύλης των γραφείων σε πανελλαδικό επίπεδο. Αντί για την 18μηνη άσκηση μετά την αποπεράτωση των σπουδών, θα αποτελούσε τομή η μαθητεία διάρκειας τουλάχιστον 6 (Σεπτέμβριος – Φεβρουάριος) και όχι παραπάνω από 9 μηνών (Σεπτέμβριος-Μάιος), σε δικηγορικό γραφείο, με τον ασκούμενο να διατηρεί status φοιτητή, με τους προαναφερθέντες όρους (προϋπόθεση λήψης πτυχίου). Τα παραπάνω θα συνεπάγονται την προσθήκη ενός ή δύο – αναλόγως- εξαμήνων στο υπάρχον 4ετές πρόγραμμα σπουδών των Νομικών Σχολών της χώρας. Επιπλέον, ο φοιτητής που μπαίνει στο 5ο έτος σπουδών, δηλ. το 6μηνο/9μηνο της άσκησης, δε στερείται το δικαίωμα να παρακολουθεί ή/και να εξετασθεί σε τυχόν εκκρεμή μαθήματα από τα προηγούμενα έτη, με την προϋπόθεση να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις (ωράριο, καθήκοντα) που πηγάζουν από την ιδιότητα του ασκουμένου.
- Περιεχόμενο Άσκησης:
4.1 Σεμινάρια πρακτικής κατάρτισης – σύνδεση με θεωρητικές γνώσεις των 4 προηγούμενων ετών:
Προτείνουμε τη διενέργεια κύκλου σεμιναρίων διάρκειας ενός (1) μηνός, και συγκεκριμένα κατά το μήνα Σεπτέμβριο έκαστου ακαδημαϊκού έτους, εντός των Νομικών Σχολών (ήτοι, αμέσως μετά τη λήξη του 4ου έτους), με σύμπραξη της εκάστοτε Νομικής Σχολής και του οικείου Δικηγορικού Συλλόγου (Αθήνας-Θεσσαλονίκης-Κομοτηνής).
Ο κύκλος σεμιναρίων θα προηγείται της απασχόλησης του ασκουμένου-φοιτητή σε δικηγορικό γραφείο και θα έχει ως στόχο την πρώιμη κατάρτιση του ασκουμένου πάνω σε πρακτικά ζητήματα, τα οποία πρόκειται να αντιμετωπίσει ως ασκούμενος και μετέπειτα ως δικηγόρος, όπως, ενδεικτικά, τα ακόλουθα: σύνδεση ουσιαστικού και δικονομικού δικαίου στην πράξη (πραγματική και νομική αξιολόγηση υποθέσεων, σύνταξη δικογράφων, υπολογισμός προθεσμιών και λοιπά ζητήματα βάσει δεδομένων case studies), υπολογισμός δικαστικών εξόδων που βαρύνουν τον πελάτη (αμοιβής, δικ. ενσήμου, χαρτοσήμανσης κλπ.), συνδιαλλαγή με φορείς του Δημοσίου, π.χ. Υποθηκοφυλακεία, Κτηματολογικά Γραφεία, Επιμελητήρια (έρευνα – υποβολή αιτήματος για λογαριασμό πελάτη), κ.ά.
Θεωρούμε ότι οι διδάσκοντες στα εν λόγω σεμινάρια δεν είναι απαραίτητο να είναι μέλη ΔΕΠ της εκάστοτε σχολής, αλλά μπορεί να είναι (και) κάτοχοι μεταπτυχιακού ή/και διδακτορικού τίτλου σπουδών και υποψήφιοι διδάκτορες (ως εξωτερικοί/επιστημονικοί συνεργάτες της Σχολής), με βασική προϋπόθεση να ασκούν τη δικηγορία ενεργά επί τριετία τουλάχιστον.
4.2 Απασχόληση σε δικηγορικό γραφείο (1 έως 3 ασκούντες δικηγόρους):
Το υπόλοιπο 5μηνο ή 8μηνο, κατά περίπτωση, θα πραγματοποιείται σε γενικές γραμμές όπως στο ισχύον σήμερα καθεστώς. Ο ασκούμενος-φοιτητής θα παρέχει 6ωρη καθημερινή εργασία σε τουλάχιστον έναν, αλλά όχι περισσότερους από τρεις δικηγόρους, για την οποία θα αμείβεται (βλ. παρακάτω, ενότητα 6). Κατά την περίοδο της άσκησης σε δικηγορικό γραφείο, ο ασκούμενος θα θέσει σε εφαρμογή τις θεωρητικές γνώσεις των πρώτων 4 ετών της Σχολής του, καθώς και τις πρακτικές γνώσεις που έλαβε από τον κύκλο σεμιναρίων κατά την έναρξη του 5ου έτους, ενώ επίσης θα μάθει να συναλλάσσεται με τις αρμόδιες υπηρεσίες των Δικαστηρίων της περιφέρειάς του, καθώς και τους πελάτες του γραφείου, και θα εξοικειωθεί περισσότερο με την έρευνα σε θεωρία και νομολογία.
- Δικαιώματα φοιτητή-ασκουμένου:
5.1 Δωρεάν κοινωνικές παροχές – Μειωμένες τιμές:
Διατηρώντας το status του φοιτητή, ο ασκούμενος δεν χάνει κανένα από τα ακαδημαϊκά του κεκτημένα δικαιώματα (και όχι «προνόμια»), όπως δικαίωμα σε δωρεάν σίτιση σε Φοιτητική Λέσχη, στέγαση σε Φοιτητική Εστία ενόψει υπερβολικά χαμηλών οικογενειακών εισοδημάτων, πάσο, εκπτωτικές τιμές σε εισιτήρια ΜΜΜ, πολιτιστικά θεάματα κλπ., δικαίωμα χρήσης και δανεισμού από Βιβλιοθήκες Νομικών Σχολών, κ.ά.
5.2 Απαλλαγή ασκουμένου από την υποχρέωση καταβολής ασφαλιστικών εισφορών:
Ο φοιτητής-ασκούμενος θα απαλλάσσεται για το χρονικό διάστημα των 6 ή 9 μηνών της πρακτικής άσκησης από τις ασφαλιστικές εισφορές στον οικείο ασφαλιστικό φορέα (ΕΤΑΑ-Τομέας Υγείας Δικηγόρων), εφόσον η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη θα καλύπτεται α) είτε με την ιδιότητα του έμμεσα προστατευόμενου μέλους στον οικείο ασφαλιστικό φορέα των γονέων του, β) είτε, σε περίπτωση που και οι δύο γονείς του είναι ανασφάλιστοι ή/και ο φοιτητής-ασκούμενος έχει απωλέσει την ιδιότητα του έμμεσα προστατευόμενου μέλους, με κάλυψη των εξόδων εξ ημισίας από το οικείο πανεπιστημιακό ίδρυμα και τον/τους ασκούντα/-ες δικηγόρο/-ους.
5.3 Δικαίωμα εκλέγειν κατά τις αρχαιρεσίες και συμμετοχής στις Γενικές Συνελεύσεις του οικείου Δικηγορικού Συλλόγου με δικαίωμα ψήφου:
Εφόσον ο ασκούμενος δικηγόρος αποτελεί ενεργό μέλος της δικηγορικής κοινότητας της περιφέρειάς του, δεσμεύεται από τον Κώδικα Δικηγόρων και τον Κώδικα Δεοντολογίας Δικηγόρων, και υφίσταται τις συνέπειες όλων των ενεργειών και αποφάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου του Δικηγορικού Συλλόγου στον οποίο εγγράφεται, πρέπει να αναγνωριστεί στους ασκούμενους δικηγόρους τόσο το δικαίωμα να ψηφίσουν τον υποψήφιο/την παράταξη που τους αντιπροσωπεύει, κατά τη διενέργεια αρχαιρεσιών, όσο και το δικαίωμα συμμετοχής με δικαίωμα ψήφου στις συγκαλούμενες Γενικές Συνελεύσεις του οικείου Δικηγορικού Συλλόγου.
5.4 Δικαίωμα (προαιρετικής) αναγνώρισης πλασματικού χρόνου ασφάλισης:
To 6μηνο ή 9μηνο της πρακτικής άσκησης θα μπορούσε να θεμελιώσει δικαίωμα αναγνώρισης πλασματικού χρόνου ασφάλισης. Η αξιοποίηση της δυνατότητας αυτής, σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να βρίσκεται σε σχέση αναλογίας με την ελάχιστη αμοιβή (βλ. παρακάτω 6) που θα λαμβάνει ο ασκούμενος, έτσι ώστε η μεταγενέστερη άσκηση του δικαιώματος αυτού να μην αποβαίνει ζημιογόνα για τον ασκούμενο.
- Θεσμοθέτηση ελάχιστης αμοιβής:
Υπό τους παραπάνω όρους (διατήρηση status φοιτητή, άρα των ακαδημαϊκών δικαιωμάτων και απαλλαγή από τις ασφαλιστικές εισφορές), θα μπορούσε να θεσμοθετηθεί αφορολόγητη αμοιβή ύψους 300 ευρώ το μήνα για παροχή 6ωρης καθημερινής εργασίας, η καταβολή της οποίας θα βαρύνει εξ ημισείας το δικηγόρο που απασχολεί το φοιτητή-ασκούμενο και τους δικηγορικούς συλλόγους της χώρας (από το μερίδιο των εισφορών των μελών). Με αυτό τον τρόπο, θα διασφαλιστεί ότι δεν θα συνεπάγεται το 6μηνο πρακτικής άσκησης καμιά επιπλέον επιβάρυνση στους συντριπτικά καταβεβλημένους από την κρίση γονείς που πιέζονται ασφυκτικά με τα μέχρι τώρα δεδομένα (να συντηρούν για ένα επιπλέον 18μηνο τα παιδιά τους, κατά το χρονικό διάστημα ιδίως που συνδυάζουν την πρακτική άσκηση με την παρακολούθηση ενός μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών). Σε περίπτωση που τα αποθεματικά των δικηγορικών συλλόγων της χώρας δεν επαρκούν για την κάλυψη της θεσμοθετημένης αμοιβής (ήτοι του μεριδίου των 150 ευρώ), θα μπορούσε να υπάρξει ενισχυτική χρηματοδότηση από το πανεπιστήμιο (π.χ. μέσω προγραμμάτων ΕΣΠΑ ή απευθείας από την κρατική χρηματοδότηση), στο πλαίσιο της ερευνητικής ιδιότητας του διενεργούντος πρακτική άσκηση φοιτητή Νομικής.
Σε κάθε περίπτωση, θεωρούμε πως η δραστική μείωση του αριθμού των εισακτέων με διαδικασία επιλογής από το πανεπιστήμιο, εκτός από τις ευεργετικές συνέπειες που θα είχε για τον φοιτητή-μελλοντικό εργαζόμενο, το πανεπιστήμιο και το κορεσμένο δικηγορικό λειτούργημα, θα ελάφρυνε και τα βάρη για την χρηματοδότηση του project «Πρακτική άσκηση : Πανεπιστήμιο, Αγορά εργασίας, Κοινωνία».
- Σχέση ασκουμένου – ασκούντος δικηγόρου. Οφέλη ασκούντος δικηγόρου:
Ο ασκών δικηγόρος οφείλει να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει τον ασκούμενο-φοιτητή ως συνάδελφο, να σέβεται το ωράριο εργασίας του ασκουμένου, και να φροντίζει για την εύλογη αναλογία μεταξύ των ουσιαστικής δικηγορικής, αφενός, και των καθαρά γραφειοκρατικής φύσεως καθηκόντων, αφετέρου, ούτως ώστε ο ασκούμενος να είναι σε θέση να εξοικειωθεί όσο το δυνατόν καλύτερα με τη δικηγορική πρακτική, ιδίως με ζητήματα τα οποία δεν καλύπτονται από το θεωρητικό υπόβαθρο που παρέχει η Νομική Σχολή (λ.χ. επικοινωνία και συνδιαλλαγή με πελάτες, χειρισμός μαρτύρων κ.ά.).
Από την πλευρά του, ο ασκούμενος δικηγόρος, όντως ισότιμο μέλος ενός γραφείου, οφείλει να τηρεί το ωράριό του και να φέρνει εις πέρας τα (εύλογα) καθήκοντα που του ανατίθενται.
Τι κερδίζει ο δικηγόρος αναλαμβάνοντας να απασχολήσει ασκούμενο/-ους;
Καταρχάς, ισχυρό κίνητρο για την πρόσληψη φοιτητών-ασκουμένων μέσω του συγκεκριμένου project είναι το γεγονός ότι η αμοιβή ύψους 150 ευρώ το μήνα, για συνολική διάρκεια 5-8 μηνών (και όχι 18, όπως ισχύει σήμερα) δεν κρίνεται διόλου απαγορευτική, ακόμα και σε μια εποχή ύφεσης του δικηγορικού επαγγέλματος.
Θα μπορούσαν, όμως, να δοθούν επιπλέον κίνητρα σε δικηγόρους για να προσλαμβάνουν φοιτητές-ασκουμένους μέσω του συγκεκριμένου project. Πρώτον, θα μπορούσε να προβλεφθεί ρητά ότι για τους δικηγόρους που συμμετέχουν στο project θα αναγνωριστούν σημαντικές ελαφρύνσεις από τις (εν πολλοίς) δυσβάστακτες ασφαλιστικές εισφορές. Δεύτερον, σε μια αληθινή προσομοίωση της θεωρίας στην πράξη, οι δικηγόροι που συμμετέχουν στο εγχείρημα αυτό θα μπορούν να αντλήσουν θεωρητική επεξεργασία της νομικής βάσης κάθε λογής ένδικων βοηθημάτων και ενδελεχή επεξεργασία του νομολογιακού υλικού από φοιτητές-ασκούμενους με τη μορφή legal aid. Η αρωγή από εκκολαπτόμενα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας σε καταξιωμένους νομικούς της πράξης θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό συμπλήρωμα στο περιεχόμενο των Συνθέσεων/Εμβαθύνσεων στα επιμέρους πεδία του δικαίου, προάγοντας μια ισότιμη σχέση δασκάλου-μαθητή και δείχνοντας με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο σεβασμό και εμπιστοσύνη στην πρακτική νομική σκέψη και στο ακαδημαϊκό-επιστημονικό ήθος της νέας γενιάς.
Πώς θα εξασφαλιστεί η εξεύρεση γραφείου για άσκηση;
Καταρχήν, ο φοιτητής μπορεί να αναζητήσει και να βρει συγκεκριμένο δικηγόρο ή γραφείο για απασχόληση, με δική του πρωτοβουλία. Εφόσον, όμως, κάτι τέτοιο δεν είναι πάντα εφικτό, η εκάστοτε Νομική Σχολή οφείλει σε κάθε περίπτωση να συνδράμει τους φοιτητές κατά την εξεύρεση γραφείου, κάνοντας σχετική επαφή με τους Δικηγορικούς Συλλόγους της χώρας, προκειμένου να καταρτισθούν εγκαίρως από τους τελευταίους (πριν το Σεπτέμβριο, ήτοι μέχρι τη λήξη του προηγούμενου ακαδημαϊκού έτους) λίστες δικηγόρων ή/και γραφείων που προτίθενται να απασχολήσουν ασκούμενο/-ένους ανά έδρα. Η κατάρτιση των σχετικών καταλόγων θα έχει ευνοϊκές συνέπειες είτε σε περίπτωση υπερπροσφοράς δικηγόρων (θα αποκτήσουν ασκούμενο εκείνοι που εκδήλωσαν ενδιαφέρον κατά σειρά προτεραιότητας) είτε σε περίπτωση ελλιπούς προσφοράς (ο Σύλλογος θα προβαίνει σε κλήρωση μεταξύ των μελών του, εφόσον υπάρχουν φοιτητές που ενδιαφέρονται να πραγματοποιήσουν την άσκηση στην περιφέρεια αυτού).
- Ολοκλήρωση της Άσκησης:
Η άσκηση θα θεωρείται τυπικώς και ουσιαστικώς περατωθείσα με τη σωρευτική πλήρωση των ακόλουθων προϋποθέσεων:
α) παρέλευση του προβλεπόμενου χρόνου πραγματικής απασχόλησης του ασκουμένου σε δικηγορικό γραφείο, και
β) σύνταξη από τον ασκούμενο-φοιτητή αναλυτικών και εκτενών εκθέσεων πεπραγμένων (progress reports εν είδει πτυχιακής εργασίας, αντίστοιχης μορφής με αυτές που προβλέπονται σε άλλες Σχολές όπου η πρακτική άσκηση είναι ενσωματωμένη στο πρόγραμμα σπουδών, π.χ. Ψυχολογία), και συγκεκριμένα τριών (3) εφόσον εφαρμοστεί η 9μηνη άσκηση και δύο (2) εφόσον εφαρμοστεί η 6μηνη άσκηση. Οι Εκθέσεις αυτές θα ελέγχονται τυπικά από τον ασκούντα δικηγόρο, ο οποίος θα τις συνυπογράφει από κοινού με τον ασκούμενο, και εν συνεχεία θα υποβάλλονται στη Γραμματεία της Σχολής του φοιτητή και θα ανατίθενται σε μέλη ΔΕΠ της Σχολής προς αξιολόγηση.
Κατόπιν παρέλευσης του προβλεπόμενου χρόνου και υποβολής της τελευταίας Έκθεσης στη Σχολή του, ο ασκούμενος θα διαγράφεται από το Μητρώο Ασκουμένων του Δικηγορικού Συλλόγου της περιφέρειας όπου πραγματοποίησε την άσκηση, και, εφόσον έχει ολοκληρώσει επιτυχώς και όλες τις υπόλοιπες ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις (μαθήματα), θα λαμβάνει το πτυχίο του, και βάσει αυτού, χωρίς πρόσθετες εξετάσεις ή άλλη τυπική διαδικασία, θα μπορεί να αιτηθεί στο Υπουργείο Δικαιοσύνης τον διορισμό του με την ιδιότητα του δικηγόρου στο Πρωτοδικείο που επιθυμεί.
- Απόφοιτοι Νομικών Σχολών εξωτερικού:
Θεωρούμε ότι οι Έλληνες απόφοιτοι Νομικών Σχολών του εξωτερικού δεν πρέπει να στερηθούν του δικαιώματος να ασκήσουν τη δικηγορία στην Ελλάδα, αλλά ούτε πρέπει να εξομοιωθούν με τους αποφοίτους Νομικών Σχολών της Ελλάδας χωρίς κάποια εχέγγυα γνώσης της ελληνικής έννομης τάξης και του ελληνικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Για το λόγο αυτό, υπό το νέο καθεστώς της δικηγορικής άσκησης που προτείνουμε, ο απόφοιτος Νομικής Σχολής θα μπορεί να ασκήσει τη δικηγορία στην Ελλάδα αφότου πραγματοποιήσει το προαναφερθέν 9μηνο/6μηνο άσκησης (κύκλο σεμιναρίων και απασχόληση σε δικηγορικό γραφείο της Ελλάδας), στο οποίο θα μπορεί να εγγραφεί -στη Νομική Σχολή της επιλογής του- με τη λήψη του πτυχίου του από το εξωτερικό και την αναγνώριση πτυχίου και βαθμολογίας στην Ελλάδα.
Επίλογος
Συμπερασματικά, μια ριζικά ανανεωμένη και κατ’ ουσίαν (όχι κατ’ επίφαση) προοδευτική αντίληψη για το ρόλο της πρακτικής άσκησης πρέπει, κατά την ταπεινή μας γνώμη, να συμπυκνώνει και να προασπίζεται αταλάντευτα τις παρακάτω αρχές:
Α) Οικοδόμηση μιας πιο ανθρώπινης και λιγότερο τυπολατρικής σχέσης μεταξύ ασκούμενου και δικηγόρου, θεμελιωμένης στις στέρεες βάσεις της ισότιμης μεταχείρισης, της αντιμετώπισης του φοιτητή-ασκούμενου ως (δυνάμει) συνεργάτη, του αμοιβαίου σεβασμού και αυτοσεβασμού, σεβασμού αφενός των οικονομικών και λειτουργικών δυσχερειών μεγάλης μερίδας του δικηγορικού κλάδου κι αφετέρου, πρώτιστα και κύρια, της αξιοπρέπειας του νέου επιστημονικού δυναμικού της χώρας
Β) Ενίσχυση του ρόλου του πανεπιστημίου, έμπρακτη απόδειξη ότι οι ανθρωπιστικές σχολές μπορούν να συγκεράσουν αρμονικά τις θεωρητικές βάσεις με την πρακτική εφαρμογή τους (για να δανειστούμε και τη σχετική αμφισβήτηση από τα «Δοκίμια» του Kant, «τούτο μπορεί να είναι ορθό στη θεωρία, αλλά για την πράξη δεν ισχύει»)
Γ) Αυτόματη κατοχύρωση επαγγελματικών δικαιωμάτων μετά την αποπεράτωση της 6μηνης/9μηνης πρακτικής άσκησης και τη λήψη πτυχίου χωρίς πρόσθετες προϋποθέσεις και λοιπές γραφειοκρατικές αγκυλώσεις (βλ., μεταξύ άλλων, παράβολο συμμετοχής στις εξετάσεις για απόκτηση της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος, πλέον σημαντικών εξόδων για τη χαρτοσήμανση κάμποσων απαιτούμενων πιστοποιητικών). Το πόσο καλά ή άσχημα έχει διδαχθεί και εφαρμόζει ένας απόφοιτος Νομικής το επιστημονικό του αντικείμενο θα κριθεί στις επαφές του με τον πελάτη και στην εκπροσώπησή του, με σεβασμό πάντοτε στον Κώδικα Δεοντολογίας, χωρίς να χρειάζεται η μεσολάβηση τυπικών προϋποθέσεων που ούτε το επιδιωκόμενο φιλτράρισμα επιτυγχάνουν κι επιπλέον επιβαρύνουν, υλικά και ψυχολογικά, τους ίδιους τους ασκούμενους και τους γονείς τους.
Δ) Προαγωγή μιας άλλης αντίληψης για τη δικαιοσύνη από όλους τους κοινωνούς του δικαιικού φαινομένου, με βασική εστίαση στην ακαδημαϊκή γνώση και την κριτική ικανότητα, τη σύνδεση του πανεπιστημίου με το φυσικό του χώρο (τις κοινωνικές ανάγκες), και όχι στην αναπαραγωγή ενός γραφειοκρατικού μοντέλου. Ευκταίο είναι να δοθεί ένα τέλος στην άκριτη συμμετοχή σε ένα αλισβερίσι χαρτούρας και συμβιβασμένων διεκπεραιώσεων.
Το αν θα ονομαστεί το νέο αυτό εγχείρημα «Πανεπιστήμιο-Αγορά εργασίας-Κοινωνία», «μαθητεία», «legal aid» κ.τ.λ. είναι ήσσονος σημασίας ζήτημα. Το μείζον ζήτημα είναι να ανταποκρίνεται το περιεχόμενο στο όνομα που θα δοθεί, και πάνω απ’ όλα στο λειτουργικό προορισμό της Άσκησης. Μέχρι τώρα, πάντως, το όνομα «πρακτική άσκηση» ούτε στην αλήθεια των πραγμάτων ανταποκρινόταν, ούτε φυσικά στο σκοπό της επιμόρφωσης των νέων δικηγόρων μέσα σε ένα δαιδαλώδη λαβύρινθο 18 μηνών.
Έλλη Μέλλιου & Θωμάς Ψήμμας,
απόφοιτοι Νομικής Σχολής Α.Π.Θ., Μ.Δ.Ε., Δικηγόροι Θεσσαλονίκης
